Yuan Hanedanlığı: Çin’e Hükmeden Bir Moğol Devleti

ÇİNBİLGİSİ29 Nisan 2020

0 5.837 4 dakika okuma süresi

Yuan Hanedanlığı; Kubilay Han tarafından kurulan ve 1271-1368 yılları arasında Çin topraklarında hüküm süren bir hanedanlık. Yuan Hanedanlığının kurucusu Kubilay Han, Moğol İmparatorluğunun kurucusu Cengiz Han’ın torunu. Hanedanlık yaklaşık olarak 90 yıl Çin coğrafyasına hükmediyor ve Çin tarihi içerisinde Çin’e hükmeden bir Moğol devleti olarak yerini alıyor. Yuan Hanedanlığı aslında Moğol İmparatorluğundan farklı bir devlet değil. Sadece Çin topraklarına hükmettiği dönem Çin’de bu şekilde anılıyor.

İçindekiler gizle

1 Yuan Hanedanlığı Nasıl Kuruldu?

2 Çin’de Yuan Hanedanlığı Dönemi

3 Marko Polo Kubilay Hanlığı Ziyareti

4 Yuan Hanedanlığı İmparatoriçe Ki Kimdir?

5 Yuan Hanedanlığı Nasıl Yıkıldı?

6 Yuan Hanedanlığının İmparatorları ve Soyağacı

Yuan Hanedanlığı Nasıl Kuruldu?

Cengiz Han kabileler halinde bulunan İç Moğolistan’ı uzun süren mücadeleler sonucu tek bir bayrak altında birleştiriyor. Farklı kabileleri bir araya getirerek tek bir Moğol ulusu yaratan Cengiz Han, 1206 yılının ilkbahar aylarında bir kurultay toplayarak kendisini Moğol İmparatoru olarak ilan ediyor. Cengiz Han’ın ölümünden sonra oğlu Ögeday han olarak seçiliyor. Ögeday öldükten sonra sırasıyla oğlu Kiyuk Kağan, Tuluy’un oğlu Mengü ve nihayet Tuluy’un diğer oğlu Kubilay Han imparatorluğun başına geçiyor. 1271 yılına gelindiğinde bir Çin kültürü hayranı olan Kubilay Han imparatorluğun başkentini Dàdū (大都) bugünkü adıyla Pekin’e taşıyor ve Yuan Hanedanlığı resmen kuruluyor. 1279 yılında Güney Song Hanedanlığını yıkarak Çin’in güneyini de ele geçiren Yuan Hanedanlığı, 1368 yılına dek Çin’deki egemenliğini sürdürüyor.

Çin’de Yuan Hanedanlığı Dönemi

1279 yılında Güney Song Hanedanlığını yıkıp bütün Çin’i tek çatı altında birleştiren Kubilay Han, merkezi ve yerel yönetimler alanında birçok reform yapıyor. Zhongshusheng ve Xingsheng adı verilen il müdürlüklerini kurarak merkezi yönetimi güçlendiriyor. Bu sistem sayesinde sınır bölgelerini ve küçük kabileleri de merkeze bağlayarak uzun ömürlü bir devletin temellerini atıyor. Kubilay Han’ın kurmuş olduğu sistem bir yönüyle Çin’in modern şehir sistemine temel de teşkil ediyor.

Yuan Hanedanlığı, varlığını sürdürdüğü dönemde dünyanın en geniş topraklarına sahip ülkesi oluyor ve Pekin dünyanın merkezi haline geliyor. Hanedanlık bu kadar geniş topraklara sahip olduğu ve güçlendiği için Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarından birçok ziyaretçi ve temsilci geliyor. Arap yarımadasından gelen temsilciler Çin’de İslamiyetin yayılmasını sağlıyor. Ancak hanedanlık bünyesinde İslamiyet kabul edilmiyor. Bütün dünya ile ilişki içerisinde bulunan Yuan Hanedanlığı birçok ülke ile ticaret de yapıyor. Japonya, Hindistan ve Güneydoğu Asya ülkeleriyle yakın ilişkiler kuran Yuan Hanedanlığı, Çin’in dört büyük icadı olan matbaa, barut, pusula ve kağıdın Avrupa, Afrika ve Asya’ya yayılmasını sağlıyor.

Marko Polo Kubilay Hanlığı Ziyareti

Yuan hanedanlığı Kubilay Han zamanında dünyanın dört bir yanı ile etkileşim halinde olduğu için birçok yabancı ziyaretçiye ev sahipliği yapıyor. Bu ziyaretçilerden bir tanesi de Marko Polo (Marco Polo). Yuan Hanedanlığı, diğer bir adıyla Kubilay Hanlığı Marko Polo tarafından 1275 yılında ziyaret ediliyor. 1271 yılında amcası ve babasıyla Venedik’ten yola çıkan Marko Polo 4 yıllık yolculuğun ardından Çin’e ulaşıyor. Çin’e geldikten sonra kısa sürede Moğolca ve at binmeyi öğrenen Marko Polo Kubilay Han ile arkadaş oluyor. Kubilay Marko Polo’yu ülkenin çeşitli yerlerine geziye gönderiyor ve ülkeyi tanımasını sağlıyor.

Uzun yıllar Çin’i gezdikten sonra Marko Polo 1295’te babası ve amcası ile Vendik’e dönüyor. Venedik’e döndükten sonra Cenevizlilerle çıkan savaştan sonra Cenevizliler tarafından esir alınıyor. O dönem Marko Polo’nun Doğu’dan çok fazla altınla geri döndüğüne inanılıyor. Cenevizliler Doğu hakkında bilgi almak için hapishanede sık sık Marko Polo’yu ziyaret ediyor. Daha sonra ise Marko Polo’nun yaşadıklarını kaydetmek için hücresine bir yazar gönderiliyor ve Çin’in ünlü şehirleri hakkında detaylı bilgiler içeren seyahat anıları kayıt altına alınıyor. Böylece Marko Polo’nun “Seyahatnamesi” ortaya çıkmış oluyor.

Marko Polo Kubilay Hanlığı ziyareti ile ilgili farklı bir iddia da söz konusu. Bu iddiaya göre Marko Polo Çin’i hiç ziyaret etmiyor. Yazdıkları şeyler ise Çin’e gidenlerden öğrendiği bilgiler. Bu iddiayı savunanlar teorilerini, Çin tarihi kayıtları içerisinde Marko Polo’ya dair hiçbir kayıt olmaması ve Marko Polo’nun Çin kültürü içerisinde yer alan Çin Seddi ve 筷子 kuàizi(yemek çubukları) gibi bazı önemli noktalara hiç değinmemiş olmasıyla destekliyor.

Yuan Hanedanlığı İmparatoriçe Ki Kimdir?

2013 Güney Kore yapımı İmparatoriçe Ki (Empress Ki) dizisiyle birlikte Yuan Hanedanlığının “Demir Leydi” lakaplı imparatoriçesi insanlar tarafından merak edilmeye başlıyor. Peki, Yuan Hanedanı İmparatoriçe Ki kimdir?

Yuan Hanedanlığının İmparatoriçesi Ki (Moğolca Öljei Khutuk); Yuan Hanedanı Togon Temür’ün karısı ve Biligtü Kağan’ın annesi. Ki(Qi,Gi) aslında Koreli aristokrat bir ailenin kızı. O dönem Kore düzenli aralıklarla Yuan Hanedanı için cariye gönderiyor. Daha sonraları Yuan Hanedanlığı İmparatoriçe Ki olarak anılacak olan genç bir kız da bu cariyeler arasında bulunuyor. Dans, şiir ve şarkı gibi alanlardaki yetenekleri ve güzelliği ile Togon Temür’ü etkilemeyi başaran Ki, imparatorun gözde cariyesi oluyor. 1335 yılında birincil imparatoriçe olan Danashiri kardeşinin isyanı sebebiyle idam ediliyor. Onun yerine Togon Temür’ün ikinci karısı olan Bayan Kutug geçiyor. İlk karısının idamının ardından Togon Temür cariyesi Ki’yi ikinci karısı yapmak istiyor. Ancak bu törelere aykırı olduğu için kurultay karşı çıkıyor.

1339’da bir erkek çocuk doğuran Leydi Ki, Togon Temür’ün bu çocuğu tahtın varisi seçmesinden sonra, Togon Temür’ün karısı ve ikinci imparatoriçe oluyor. Bu noktadan sonra ülkenin kontrolünü dolaylı yoldan eline alıyor ve 1368 yılında Yuan Hanedanlığı Çin’deki egemenliğini kaybedene kadar ülkeyi yönetiyor. Daha sonra hanedanlık Pekin’den kaçıp Moğolistan’a dönüyor. 1370 yılında Togon Temür öldükten sonra Yuan Hanedanlığı Demir Leydi lakaplı imparatoriçesi Ki, kısa bir süre sonra hayatını kaybediyor.

Yuan Hanedanlığı Nasıl Yıkıldı?

Çin yönetimini eline geçiren Moğollar, Çinlilere devlet kademelerinde yükselme şansı tanımıyor. Yönetici ve yüksek kadrolar ya Moğollardan ya da Türklerden oluşuyor. Bu durum Han Çinlilerini oldukça rahatsız ediyor. Üzerlerindeki baskı ve ayrımcılığa dayanamayan Han Çinlileri 1333 yılında gizli örgütlenmeler yaparak sistemli bir ayaklanma başlatıyor ve bu ayaklanma bütün ülkeye yayılıyor. Köylülerin başlatmış olduğu bu isyan Yuan Hanedanlığının yıkılışı için ilk adım oluyor. İsyan eden Han Çinlileri “Kırmızı Başörtülü Ordu” adını verdikleri bir ordu kuruyor. Ordu, isyanın ana karakterlerinden Zhu Yuanzhang liderliğinde “Moğolları kovarak Çin’i yeni baştan kuralım” sloganıyla 1368 yılında Pekin’i ele geçirerek Yuan Hanedanlığının Çin’deki varlığını sonlandırıyor.