Bir Çin Tarihi Efsanesi: Xia Hanedanlığı (MÖ 2200 -1800)
Çin tarihi kayıtlarına göre Xia hanedanlığı, Da Yu tarafından kurulan ve MÖ 2200- 1800 yılları arasında 400 yıl hüküm sürdüğü iddia edilen bir hanedanlık. Ancak yukarıda bahsettiğimiz gibi bu kayıtlar ikincil yazma. Çinli arkeologlar Henan Eyaletinde bulunan Erlitou kalıntılarının Xia Hanedanlığına ait olduğunu iddia etse de, hanedanlığın varlığını kesin olarak ispatlayan bir bulgu da söz konusu değil. Bu nedenle Xia Hanedanlığının gerçekten var olup olmadığı bilinmiyor. Bu yüzden de “Efsanevi Xia Hanedanlığı” olarak adlandırılıyor.
Çin’in İlk Hanedanlığı: Shang Hanedanlığı (MÖ 1600-1027)
Shang Hanedanlığı (Yin Hanedanlığı olarak da bilinir); MÖ 1600 – MÖ 1027 yılları arasında hüküm sürmüş olan ve varlığı kesin olarak bilinen ilk hanedanlık. Çin’in Sarı Nehir deltasında yer aldığı biliniyor. Xia Hanedanlığının aksine, Shang Hanedanlığının varlığını ispatlayan tarihi kalıntılar mevcut. Bu kalıntılardan en önemlisi Fal yazıtları (Kaplumbağa Kabuğu yazıtları, kemik yazıtları olarak da bilinir). Shang Hanedanlığına dair Çin tarihi kayıtlarına tamamen güvenmek olanaksız olsa da, bu hanedanlığın varlığı net olarak biliniyor.
Çin Tarihi Sahnesinin En Uzun Hakimi: Zhou Hanedanlığı (MÖ 1046-256)
Zhou Hanedanlığı; MÖ 1046 – MÖ 256 yılları arasında Çin coğrafyası üzerinde yaklaşık 800 yıl hüküm sürmüş bir hanedanlık. Bu hanedanlığın en önemli özelliği; Çin tarihi boyunca yönetimi en uzun süre elinde bulunduran hanedanlık olması. Shang Hanedanlığının acımasız yönetimini devirerek yönetime geçen Zhou hanedanlığı; Batı Zhou ve Doğu Zhou olmak üzere iki dönemde inceleniyor. Zhou Hanedanlığının başkenti Hao (Haojing) azınlık uluslar tarafından işgal edilince başkent Luoyang’a taşınıyor. Başkentin Gao’da olduğu dönem Batı Zhou, Luoyang’da olduğu dönem Doğu Zhou olarak adlandırılıyor. Çin tarih kayıtlarına göre; Batı Zhou dönemi çoğunlukla ülke genelinde refahın hakim olduğu bir dönem. Doğu Zhou dönemi ise; İlkbahar – Sonbahar ve Savaşan Beylikler döneminin yaşandığı, ülke geneline kaosun hakim olduğu bir dönem.
Çin Tarihinin İlk Feodal Hanedanlığı: Qin Hanedanlığı (MÖ 221- 206)
Savaşan Beylikler döneminden galip çıkan Qin Shi Huang ve Qin Hanedanlığı; Çin tarihi açısından oldukça önemli bir yere sahip. MÖ 221 yılında Qin Shi Huang tarafından kurulan Qin Hanedanlığı, MÖ 211 – MÖ 206 yılları arasında hüküm sürüyor. Çin tarihi incelendiğinde bu dönem feodal, merkeziyetçi ve otoriter yapının ortaya çıktığı ilk dönem olarak görülüyor. Çin tarihi içerisinde ilk kez “imparatorluk” tanımını karşılayan bir yapı kuruluyor. Ölümsüzlük arayışı ve zalimliği ile bilinen Shi Huangdi, Çin’i uzun süren kaos döneminden kurtararak birleştiriyor. Birçok alanda reformlar yaparak ve tarih kayıtlarını yaktırarak tarihe damgasını vuruyor.
Çin Tarihi Refah Dönemi: Han Hanedanlığı (MÖ 206 – MS 220)
Han Hanedanlığı; Liu Bang tarafından kurulan ve MÖ 206 – MS 220 yılları arasında hüküm sürmüş bir hanedanlık. Han Hanedanlığının başkenti Chang’an (Günümüzde Xi’an olarak anlandırılıyor), Çin tarihi içerisinde yer alan önemli antik başkentlerden. Han hanedanlığı, Batı ve Doğu Han olmak üzere iki dönemde inceleniyor. Batı Han Hanedanlığı dönemi refah düzeyinin oldukça yüksek olduğu bir dönem. Halk imparatorların iyi yönetimi sayesinde rahat bir hayat sürüyor. Ancak bu durum yerel yönetimlere güç katıyor ve oldukça güçlenen Wang Mang, MS 8 yılında Batı Han hanedanlığını yıkarak Xin Hanedanlığını kuruyor. Çin tarihi açısından bakıldığında “gayri meşru hanedanlık” olarak adlandırılan Xin Hanedanlığı, MS 25 yılında Liu Xiu tarafından yıkılıyor. Bu tarihten sonra, başkent Luoyang olacak şekilde Han Hanedanlığı yeniden kuruluyor. MS 220 yılına kadar hüküm süren bu hanedanlık Çin tarihi incelenirken Doğu Han Hanedanlığı olarak adlandırılıyor.
Üç Krallık, Jin ve Kuzey Güney Hanedanlıkları ( 208 -581)
Qin ve Han hanedanlıkları ile merkezi otorite altında birleşen Çin tarihi, Han Hanedanlığı yıkıldıktan sonra yeni bir dağılma dönemine giriyor. MS 208 yılında Kızıl Kayalar savaşının (Kızıl Uçurum adında Hollywood yapımı bir filmi mevcut) ardından, Üç krallık olarak adlandırılan Wei, Shu ve Wu hanedanlıkları kuruluyor. Tarihler 265 yılını gösterirken bir Wei bakanı olan Sima Yan , Wei yönetimini ele geçirerek hanedanlığın adını Jin Hanedanlığı yapıyor. Ardından 280 yılında Wu Hanedanlığını da yıkıyor ve Üç krallık dönemi sona eriyor. Jin Hanedanlığı ise 316 yılında göçebeler tarafından işgal edilince Çin tarihi yeni bir parçalanma dönemine giriyor. Jin Hanedanlığı başkenti Sima Rui tarafından Luoyang’dan Nanjing’e taşınıyor ve Doğu Jin Hanedanlığı kuruluyor. Aynı tarihlerde Sarı Nehir bölgesine birçok azınlık grup yerleşiyor. Tarihler 439’u gösterirken Çin’in kuzeyinde azınlıklar tarafından Kuzey Wei hanedanlığı kuruluyor. İlerleyen tarihlerde ise Çin Tarihi yine bir dağılmaya şahitlik ediyor ve Doğu Jin ve Kuzey Wei hanedanlıkları yıkılarak Güney – Kuzey Hanedanlıklarını Çin tarihi sahnesine çıkıyor.
Feodal Toplumun Altın Çağı: Sui ve Tang Hanedanlıkları (581-907)
Doğu Han Hanedanlığı yıkıldıktan sonra Çin Tarihi uzun ve karmaşık bir kaos dönemine tanıklık ediyor. Ancak bu kaos dönemi, Kuzey Zhou hanedanlığının Yang Jian isimli Zhou komutanı tarafından yıkılarak Sui Hanedanlığının kurulmasıyla sonra eriyor. 581 yılında Sui Hanedanlığını kuran Yang Jian, Çin’in kuzey ve güneyini birleştiriyor. Tarihler 618’i gösterirken Çin tarihi yine bir köylü ayaklanması ile şekilleniyor. Sui Hanedanlığının bir memuru olan Li Yuan ve oğulları, köylü ayaklanması sonucu yıkılan Sui Hanedanlığı yerine Tang Hanedanlığını kuruyor. Sui ve Tang hanedanlığı ülkenin ekonomik ve refah düzeyinin çok yüksek olduğu, Çin tarihi açısından oldukça önemli bir dönem. Tang Hanedanlığı döneminde, Çin dünyaya açılıyor. Bu açılımın da etkisiyle ipek yolu da en yoğun dönemlerini yaşıyor. Çin halkıyla bu dönemde tanışmaya başlayan yabancılar, Çinlileri Tangrenjie (Tang İnsanları) olarak adlandırıyor.
5 Hanedanlık, 10 Krallık ve Song Hanedanlığı (907-1279)
5 hanedanlık ve 10 krallık olarak adlandırılan dönem, 907 yılında Tang Hanedanlığının yıkılması ile başlıyor. İkinci Liang Hanedanlığının kurulmasıyla başlayan dönem, 960 yılında İkinci Zhou Hanedanlığının yıkılmasıyla sona eriyor ve Song hanedanlığı Çin tarihi sahnesine çıkıyor. Song Hanedanlığı da Kuzey ve Güney olmak üzere iki bölümde inceleniyor. Kuzey Song Hanedanlığı 960 yılında kurulduktan sonra 1127 yılında, başkenti Kaifeng’ın Jin orduları tarafından kuşatılması sonucu başkentini Hangzhou’ya taşıyor. Bu tarihten sonra Güney Song Hanedanlığı olarak anılmaya başlanan hanedanlık, 1279 yılında Kubilay tarafından ortadan kaldırılarak tarihteki yerini alıyor.
Çin’e Hükmeden Bir Moğol Devleti: Yuan Hanedanlığı (1271-1368)
Çin tarihi incelendiğinde, zaman zaman Çin’e farklı ulusların hükmettiği görülebilir. Yuan Hanedanlığı 1271 – 1368 yılları arasında Çin coğrafyasına hüküm sürmüş bir hanedanlık. 1206 yılında İç Moğolistan’ı birleştiren Timuçin, Cengiz Han(Güçlü Hükümdar) ünvanını alıyor. Dedesi Cengiz Han’dan oldukça güçlü bir devlet devralan Kubilay (Çince ismi: Yuan Shi Zu), Güney Song Hanedanlığını yıkarak başkenti Pekin olan Yuan Hanedanlığını kuruyor. Çin tarihi kayıtları Kubilay Han’ı, Çin’in ilk Moğol hükümdarı olarak kaydediyor. 1368 yılına kadar Çin’e hükmeden Yuan Hanedanlığı, bir köylü ayaklanması sonucu yıkılıyor.
Feodal Toplum Geriliyor: Ming Hanedanlığı (1368-1644)
Ming Hanedanlığı 1368 yılında Zhu Yuanzhang tarafından Nanjing’de kuruluyor ve 1644 yılına kadar hüküm sürüyor. Merkezi otoriteyi güçlendirme çabalarına rağmen, beceriksiz ve küçük yaştaki hükümdarlar yüzünden çok başarılı olamıyor. Böylece Çin feodal toplumu gerilemeye başlıyor. 1644 yılına kadar hüküm süren Ming Hanedanlığı, Çin tarihi klasiklerinden olan bir köylü ayaklanması sonucu intihar ederek Ming Hanedanlığının sonunu da getirmiş oluyor.
Çin Tarihi Sona Eriyor: Qing Hanedanlığı (1644-1911)
Köylü ayaklanması ile Ming Hanedanlığı yıkıldıktan sonra karışıklıktan faydalanmak isteyen Qing ordusu, Mançurya’dan harekete geçerek Pekin’i ele geçiriyor. Tarih, 1644 yılında Qing Hanedanlığı ile Mançuların hükümranlığına tanıklık ediyor. Tarihteki son hanedanlık olan ve yaklaşık olarak 300 yıl kadar ülkeyi yöneten Qing Hanedanlığı, 1911 yılında milliyetçilerin “Xinghai Devrimi” ile yıkılıyor. 1911 yılında kurulan Çin Cumhuriyeti yeni bir dönemin başlangıcı oluyor. 1949 yılında Çin iç savaşını, Mao Zedong’un önderliğini yaptığı komünistlerin kazanmasından sonra ise mevcut Çin Halk Cumhuriyeti kuruluyor.
İniş çıkışlarla dolu 4000 yıllık Çin tarihi, kısaca yukarıda belirttiğimiz şekli ile özetlenebilir.
