Çin Alfabesi Nedir?
Çince dünyada konuşulan birçok dildeki gibi bir alfabeye sahip değil. Çin alfabesi; bizim alışık olduğumuz şekilde harflerden değil karakterlerden oluşuyor. Çince’de bu karakterlere “Hanzi (汉字)” deniyor. Peki, Çin alfabesinde kaç hanzi var? Çincede toplamda 50,000 karakter var. Bunlardan 20,000’i halen kullanılıyor. Ortalama bir Çinli ise 8,000 civarı karakter tanıyor.
Çinliler kendilerine “Han (汉)” diyorlar. “Hanzi (汉字)” da “Han yazısı” anlamına geliyor. Çince “piktogram” bir dil. Piktogram; bir eşyayı, bir kavramı, bir objeyi resmetme yoluyla temsil eden sembollere deniyor. Mısır Piramitlerinde bulunan eski resim yazıları da piktograma bir örnek. Fakat piramit yazılarından farklı olarak Çince hala günümüzde de yaygın bir şekilde kullanılıyor. Çince karakterler de tam bu şekilde ortaya çıkıyor.
Çince Karakterlerin Ortaya Çıkışı ve Değişimi
Antik Çinliler gördükleri nesneleri resmediyor ve bu resimleri yazı dili olarak kullanıyor. Çince karakterler ilk olarak kaplumbağa kabuğu ve kemiklerin üzerinde yazılı olarak ortaya çıkıyor. Tabi bu yazılar o zamanlar fal amacıyla kullanılıyormuş. “Herkes nesneleri farklı resmedebilir”, “Bu yazılar nasıl herkesin anlayabileceği bir hale geldi?” gibi sorular akıllara gelebilir. Qin Hanedanlığı imparatoru Qin Shi Huang, Çin’de tam anlamıyla bir yazı sistemi olmadığını fark ediyor ve yazıya bazı standartlar getirerek Çin alfabesini bir bütün haline getiriyor. Arkeolojik kayıtlara göre Çin’in ilk hanedanlığı olan Shang Hanedanlığından kalma yazıtlarda şimdiki Çince arasında benzerlikler görülüyor. Çinlilerin yazılarının bu kadar eskiye dayanıyor olması onların kendi tarihleri hakkında kesin bilgiler edinmelerine olanak tanıyor.
20. yüzyılın başlarında Çin’de okuma yazma oranı oldukça düşük. Çünkü Çin alfabesi 50 bin civarı farklı karakterden oluşuyor. Sadece elit toplum okuma yazmayı biliyor. Bu durumdan rahatsız olan Çinli entelektüeller, Çince karakterlerin basitleştirilmesini, Çin yazı sisteminde latin harflerine geçilmesini, yeni bir Çin alfabesi oluşturulmasını istiyor. Hatta Çin’de çok sevilen ve etkili söz sanatlarıyla bilinen Çinli yazar Lu Xun, Çin’in bu durumu hakkında şöyle diyor; ““汉字不灭，中国必亡” yani “Hanzi kaldırılmazsa, Çin yok olmaya mahkum olur”. O dönem Çin’in gelişimini büyük oranda etkileyen bu durumun Çin hükumeti de farkında. Bunu düzeltmek için Çince karakterlerin telaffuzunun latin harfleriyle yazıldığı “Hanyu Pinyin” kısaca “Pinyin” sistemi geliştiriliyor. Fakat bu sistem tam olarak istenilen başarıya ulaşamıyor. Çünkü latin harflerinden oluşan bir Çin alfabesi, yazı dilinde Çince’yi ifade etmeye yeterli olmuyor. Sorunu çözmek için Çince karakterlerin basitleştirilmesi yoluna gidiliyor.
Çin Halk Cumhuriyeti başkanı Mao Zedong’un hamlesiyle 1952 yılında “Basitleştirilmiş Çince Karakterler (简体字)” sistemi kullanılmaya başlıyor. Bu sistemde sadece karakterlerin yapısı basitleştirilmekle kalınmıyor, aynı zamanda standart Çince karakter sayısında da önemli ölçüde azalmalar oluyor. Böylece Çin alfabesi bir nebze olsun kolaylaşıyor. Bu, Çin devletinin Çinceyi basitleştirme alanında yaptığı ilk çalışma. Daha sonra ise Çince karakterlerin sadeleştirilmesi için ikinci bir çalışma yapılıyor. Ancak ikinci çalışma Çince’nin estetiğini bozduğu için halk tarafından istenmiyor ve Çince alfabeyi basitleştirme girişimi bir daha da gerçekleşmiyor. Çin günümüzde, basitleştirilmiş Çince alfabe kullanıyor. Ancak Tayvan, Hong Kong ve Makao’da hala geleneksel Çin alfabesi kullanılmaya devam ediyor.
Neden Çin Alfabesi Latin Harflerle Kullanılmıyor?
Çince kelimelerin latin harflerle yazılmasına ilişkin bir girişimi olduğunu fakat işe yaramadığını söylemiştik. Şimdi bunun sebebine bakarak, neden Çin alfabesinde latin harfler kullanmamanın daha iyi olacağından bahsedelim. Pinyin sisteminde, kelimelerin telaffuzları ve tonları latin harflerle yazılıyor. Bu sistem Çince öğrenen herkes tarafından, Çince karakterlerin nasıl telaffuz edildiğini ve tonlarının ne olduğunu öğrenmek için güzel bir sistem olarak günümüzde kullanılıyor. Ancak Çince’de telaffuzu aynı olan ama anlamları tamamen farklı olan yüzlerce, binlerce kelime var. Bu kelimeler sesteş, Çince Tóng yīn zì (同音字), şeklinde ifade ediliyor. Bu nedenle latin harfler ile oluşturulan bir Çin alfabesi dilin tamamen anlaşılmasına imkan vermiyor. Şimdi birkaç örnek vererek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayalım.
- 报酬 (bào chóu) = “ödül”
- 报仇 (bào chóu) = “intikam”
- 不详 (bù xiáng) = “ayrıntısız”
- 不祥 (bù xiáng) = “şanssız”
- 毅 (yì) = “sabır”
- 易 (yì) = “kolay”
- 亿 (yì) = “100 milyon”
- 忆 (yì) = “hatırlama”
- 议 (yì) = “düşünce, tartışma”
- 异 (yì) = “farklı”
- 疫 (yì) = “salgın”艺 (yì) = “sanat”
Yukarıda bulunan kelimelerin telaffuzları birebir aynı. Görebileceğiniz üzere latin harfleri ile yazılışları da aynı. Ancak anlam olarak çok farklı. Aklınıza “sesteş kelimeler Türkçe’de de var ancak cümle içi kullanımda fark edilebiliyor ve anlam karışıklığı olmuyor” gibi bir düşünce gelebilir. Ancak Çince’de bu tarz kelime sayısı oldukça fazla ve Çin alfabesi latin harflerle kullanılsa birçok anlam karışıklığına sebep olacağı çok açık. Ayrıca böyle bir durumda Çin edebiyatını anlamak da bir hayli zor olur.
Çince’de Tek Başına Pinyin Sistemini Özetleyen Şiir
Kendi başına Pinyin sisteminin Çince için yetersiz olacağına dair güzel bir örnek olan “ Shī Shì shí shī shǐ ” adlı şiire bakalım;
« Shī Shì shí shī shǐ »
Shíshì shīshì Shī Shì, shì shī, shì shí shí shī. Shì shíshí shì shì shì shī. Shí shí, shì shí shī shì shì. Shì shí, shì Shī Shì shì shì. Shì shì shì shí shī, shì shǐ shì, shǐ shì shí shī shìshì. Shì shí shì shí shī shī, shì shíshì. Shíshì shī, Shì shǐ shì shì shíshì. Shíshì shì, Shì shǐ shì shí shì shí shī. Shí shí, shǐ shí shì shí shī shī, shí shí shí shī shī. Shì shì shì shì.
Okurken dil dönmüyor değil mi? Bir Çinli bile şu haliyle bu şiirin ne anlama geldiğini anlamıyor. Fakat Çince karakterler ile yazılmış olsaydı Çince bilen kişiler ya da bir Çinli için oldukça anlamlı bir şiir olacaktı. Çince karakterler ile yazımına bakalım.
《施氏食狮史》
石室诗士施氏，嗜狮，誓食十狮。氏时时适市视狮。十时，适十狮适市。 是时，适施氏适市。氏视是十狮，恃矢势，使是十狮逝世。氏拾是十狮尸，适石室。石室湿，氏使侍拭石室。石室拭，氏始试食是十狮尸。食时，始识是十狮，实十石狮尸。试释是事。
Taş Mağarada Aslan Yiyen Şair
Taş bir mağarada Shi Shi adında aslan bağımlısı bir şair varmış ve 10 tane aslan yemeye karar vermiş. Aslan bakmak için sık sık pazara gitmiş. Akşam saat 10’da pazara on tane aslan gelmiş. Tam o sırada Shi da pazara varmış. Bu aslanları gördükten sonra sadık oklarıyla 10 aslanı da öldürmüş. Aslanların cansız bedenlerini taş mağaraya getirmiş. Mağara rutubetliymiş. Hizmetçilerinden mağarayı temizlemelerini istemiş. Mağara temizlendikten sonra öldürdüğü 10 aslanı yemeyi denemiş. Yemeyi bitirdikten sonra aslında bu 10 aslanın taştan yapılmış cansız 10 aslan olduğunu fark etmiş. Bu durumu açıklamaya çalışın.
Örneklerden de anlayabileceğimiz gibi Çince’yi latin harfleriyle yazmak, yeni bir Çin alfabesi oluşturmak Çince’yi anlaşılmaz bir duruma sürüklerdi. Bu nedenle Çince alfabenin karakterlerden oluşması, öğrenme açısından zor olsa da oldukça anlamlı.
